Sturen op ademhaling met de temperatuur
De plant kent drie soorten ademhaling. Op de onderhoudsademhaling heb je als teler de meeste sturingsmogelijkheden, waarbij ‘met het licht mee telen’ de belangrijkste is.
De plant maakt bij de fotosynthese suikers uit CO2 en water. Bij de ademhaling gebeurt echter precies het omgekeerde: de suikers worden weer afgebroken met behulp van zuurstof. Dat is nodig om de energie vrij te maken, die opgeslagen ligt in de suikers. Daarbij komen CO2 en water vrij. Alle processen waarbij de plant zuurstof opneemt, noemen we ademhaling. Er zijn drie soorten: fotorespiratie, groei-ademhaling en onderhoudsademhaling.
Fotorespiratie
In het fotosynthese proces wordt de CO2 die nodig is voor de fotosynthese eerst aan het enzym rubisco gebonden, voordat andere stappen volgen. Fotorespiratie is een fotosynthese reactie waarbij zuurstof in plaats van CO2 gebonden wordt aan het enzym rubisco. Deze situatie ontstaat als er onvoldoende CO2 voor de fotosynthese beschikbaar is. Dit komt onder andere voor bij gesloten huidmondjes en omdat de kaslucht 300 tot 500 keer zoveel zuurstof bevat als CO2. In bepaalde situaties kan de fotorespiratie daarom flink oplopen. Tot wel 30% van de fotosynthese. Als teler wil je dat zoveel mogelijk beperken; je wilt immers juist een maximale fotosynthese. Dat kan door het klimaat te optimaliseren zodat de huidmondjes open blijven en door het CO2-gehalte in de kas te verhogen. Je verandert daarmee de verhouding tussen de hoeveelheden zuurstof en CO2. Er zijn twee wegen om het gehalte te verhogen: doseren en de luchtramen meer dicht houden. Dat laatste is langer mogelijk bij een hittewerende en/of een diffuse coating.
Groei-ademhaling
De tweede vorm van ademhaling is de groei-ademhaling. Die is heel nuttig want hij is direct gekoppeld aan de vorming van nieuw plantmateriaal. De plant zet de suikers, die gevormd zijn bij de fotosynthese, om in nuttige stoffen zoals vetten, eiwitten, vezels en dergelijke. Die omzetting kost energie en die wordt geleverd door de afbraak van een deel van de suikers. Gemiddeld bedraagt de groei-ademhaling 30% van de fotosynthese. Op deze vorm van ademhaling heeft de teler geen invloed.
Onderhoudsademhaling
Anders ligt het bij de derde vorm: de onderhoudsademhaling. Die is nodig om de plant in stand te houden: veel processen kosten energie en onderdelen verslijten of gaan kapot. Ze moeten vervangen worden en ook dat kost energie. De snelheid van de fotosynthese is – bij normale kasomstandigheden – nauwelijks gevoelig voor de temperatuur. De onderhoudsademhaling echter duidelijk wel. Hij verdubbelt bij een temperatuurstijging van 10ºC. Dat betekent dus: als de temperatuur flink stijgt, blijft de fotosynthese gelijk terwijl de onderhoudsademhaling omhoog gaat. Netto gaat de productie dan omlaag. Daarbij wel een kanttekening: dit geldt als het lichtniveau gelijk blijft bij de stijgende temperatuur. Als het lichtniveau ook toeneemt, wordt de situatie anders. Dan gaat de fotosynthese ook flink omhoog en is die stijgende temperatuur juist nuttig om snel de gevormde suikers in te bouwen.
Met het licht mee telen
Licht en temperatuur moeten dus gelijk op gaan en dit is het principe achter: ‘met het licht mee telen’. Als er meer licht is, kun je een hogere temperatuur toelaten. Andersom moet op een donkere dag de temperatuur zakken. Anders kan de totale ademhaling wel oplopen tot 100% van de fotosynthese. Op zo’n dag wordt dan dus helemaal niets geproduceerd.
De principes zijn niet ingewikkeld, maar toch is sturen op onderhoudsademhaling in de praktijk niet gemakkelijk. Het vergt een samenspel van verwarmen, luchten, schermen en gebruik van de juiste coatings op het glas. Telers zijn daar vaak heel bedreven in door jarenlange ervaring. Het zou nog beter kunnen, maar daarvoor moeten de inzichten wel verder groeien. Zeer waarschijnlijk wisselt de onderhoudsademhaling namelijk over het etmaal heen en zou je winst kunnen halen door daarop in te spelen. Die wisseling is echter nog onvoldoende in beeld om dat goed te kunnen doen.
